Trójkąt ekspozycji – jak z niego korzystać?

Co to jest trójkąt ekspozycji?

Trójkąt ekspozycji jest to termin używany do określenia zależności między trzema podstawowymi parametrami wykorzystywanymi podczas robienia zdjęć: przysłoną, czasem otwarcia migawki i czułością ISO. Te elementy współpracują ze sobą, każdy jest od siebie zależny. Gdy dostosujesz jeden z nich, to inny element musi się zmienić, aby stworzyć rzeczywistą, zrównoważoną ekspozycję. Odpowiada ona za ilość światła rejestrowanego na matrycy lub materiale światłoczułym. Dzięki poprawnemu ustawieniu parametrów, jasność zdjęcia będzie odpowiadała rzeczywistości. 

Co to jest czułość?

Czułość jest to pojęcie odnoszące się do wrażliwości na światło materiału negatywowego lub matrycy cyfrowej. Dziś określona  się ją w znormalizowanej skali ISO (International Organization for Standardization). System ten bazuje na skali liniowej, co oznacza, że dwukrotnemu zwiększeniu czułości w aparacie odpowiada dwa razy większa wartość ISO.

Za główną wartość uznaje się 100 ISO, umożliwiającą naświetlenie zdjęcia o natężeniu światła 0,1 luksa padającego na przetwornik w czasie 1 s. Matryce cyfrowe mają możliwość regulacji czułości ISO od 100 do 1600 w wartościach, w których każda następna jest dwukrotnością poprzedniej 100, 200, 400 ,800,1600. Trzeba pamiętać, że jest to zasada umowna i nie we wszystkich aparatach będzie tak samo. W bardziej zaawansowanych aparatach można spotkać czułości rozszerzone do niższych wartości 50 ISO i 80 ISO, a także bardziej ekstremalnych 102400 ISO. Ponadto występują również wartości pośrednie ISO: 125, 160, 250, 320, 500, 6400, 1000, 1250 itd.

Tabela czułości
ISO	ASA	DIN	GOST
25	25	15°	22
50	50	16°	45
64	64	19°	57
100	100	21°	90
160	160	23°	144
200	200	24°	180
400	400	27°	360
800	800	30°	720
1600	1600	33°	1440
3200	3200	36°	2880

W fotografii  klasycznej negatywowej istniało kilka norm określających czułość materiału negatywowego. Pierwszą z nich to skala ASA (American Standards Association) opracowana przez Amerykański Instytut Normalizacji. System bazuje na skali liniowej, to znaczy, że film oznaczony jako 200 ASA jest dwa razy czulszy niż film 100 ASA. Dwukrotna zmiana wartości ASA odpowiada zmianie o 1 EV. Jest ona pierwowzorem dla dzisiejszego ISO, dlatego obydwie wartości są identyczne.

Drugą jest skala DIN (Deutsches Institut für Normung) opracowana przez Niemiecki Instytut Normalizacji. System bazuje na skali logarytmicznej, to znaczy że film o czułości 21°DIN jest dwukrotnie czulszy od materiału fotograficznego 18°DIN. Zmiana czułości o 3° odpowiada zmianie o 1 EV.

Trzecią jest GHOST (Gosudarstwiennyj Standard) – skala opracowana przez byłe ZSRR. System, tak samo jak ASA, bazuje na skali liniowej. Początkowo stosowano mniejsze wartościami wynoszące 0,9 wartości ASA, w 1987 roku zostały ujednolicone z ASA.

Obecnie stosuję się tylko normę  ISO, która niekiedy występuje w dwóch wartościach: ISO oraz DIN np. 400/27°. Najpopularniejsze czułości filmów fotograficznych to 100, 200 i 400 ISO oraz wyższe wartości 800, 1600, 32000 ISO stosowanie w fotografii reporterskiej. 

 

Każdy negatyw można poddać procesowi polegającemu na zmianie jego czułości. Istnieją dwa sposoby. Pierwszy to push processing (forsowanie filmu), który polega na niedoświetlaniu filmu, a potem kompresowaniu niedoświetlenia przewołaniem. W ten sposób możemy z czułości 100 ISO uzyskać 400 ISO, pamiętając o niedoświetlaniu o 2 przysłony. Drugi sposób to pull processing (brak polskiej nazwy), który jest odwrotny. Prześwietlamy film i krócej wywołujemy, co ma poszerzyć rozpiętość tonalną negatywu. Trzeba pamiętać, że zmiana czułości filmu jest możliwa tylko w pewnym zakresie. 

Każde większe odstępstwo od fabrycznej czułości negatywu skutkuje pogorszeniem jakości obrazu.

Pull / Push processing
Wyjściowe ISO negatywu	Korekta ISO aparatu
	25	50	100	125	160	200	400	800	1600	3200	6400	12800
50	-1	N*	+1	+1 1/4	+1 2/3	+2	+3
100	-2	-1	N*	+1/4	+2/3	+1	+2	+3
125		-1 1/4	-1/4	N*	+1/3	+3/4	+2	+3
160		-1 2/3	-2/3	-1/3	N*	+1/3	+1 1/3	+2 2/3
200		-2	-1	-3/4	-2/3	N*	+1	+2	+3
400			-2	-1 2/3	-1 1/3	-1	N*	+1	+2	+3
800						-2	-1	N*	+1	+2	+3
1600							-2	-1	N*	+1	+2	+3
3200								-2	-1	N*	+1	+2
N - wyjściowe ISO negatywu

Jakość uzyskiwanych zdjęć jest ściśle związana z czułością elementu światłoczułego.

W fotografii klasycznej  czułości filmów powyżej 400 ISO charakteryzują się większym ziarnem, którego skutkiem jest mniejsza ilość szczegółów rejestrowanych na zdjęciu. Aczkolwiek w niektórych przypadkach jest on pożądany dla uzyskania artystycznego niepowtarzalnego wyrazu fotografii. Natomiast w fotografii cyfrowej podniesie czułości w aparacie powyżej 800 ISO skutkuje większym stosunkiem szumu do sygnału, co powoduje obniżenie jakości zdjęcia. Obraz jest bardzo zdegradowany i nieestetyczny.

Przy niskich czułościach obraz będzie gładki, a z każdym krokiem w górę jakość będzie się pogarszać.

Co to jest czas otwarcia migawki?

Migawka jest to element w aparacie fotograficzny odpowiedzialny za udostępnienie światłu materiału światłoczułego lub matrycy cyfrowej w ściśle określonym czasie. Przeważnie używane są czasy stanowiące ułamki sekund: 1/1000, 1/500, 1/250, 1/125, 1/60, 1/30, 1/15, 1/8, 1/4, 1/2, a także kilka sekund, nawet godzin. Wszystko zależy od tego jaki efekt chcemy uzyskać. Przy 1/8000 s wpuszczane jest mniej światła niż przy 1/2 s, ale jest łatwiej zamrozić ruch. Im wyższy numer, tym szybciej migawka się otworzy i zamknie.

Co to jest przysłona?

Przysłona jest częścią obiektywu fotograficznego zbudowaną z lisków, z których tworzy otwór służący do zmieniania dopływu promieni świetlnych do emulsji lub czujnika matrycy światłoczułej. Odpowiada również za regulację głębi ostrości; im otwór względny jest większy tym mniejsza jest głębia ostrości, czyli tło jest bardziej rozmyte. Rejestrowany obraz jest jaśniejszy. Natomiast zwężając przysłonę zmniejsza się jasność obrazu, ale staje się on ostrzejszy, bardziej wyrazisty, bogatszy w szczegóły, poprawia się jego jakość na bokach. Liczba przysłony jest podawana zawsze po literze f:  f / 1.4, f / 2, f / 2.8, f / 4, f / 5.6, f / 8, f / 11, f / 16, f / 22, f / 32. Zakładając, że jedyną zmienną wartością jest przysłona, a pozostałe parametry są stałe, to zdjęcie wykonane przy f/ 1.4 będzie jaśniejsze niż przy f/32. Przeważnie współczesne obiektywy dołączone do zestawów z aparatem mają jasność podaną w przedziale f/3.5-5.6, co oznacza,że przy szerokim kącie ma siłę światła f/3.5, przy zbliżeniu ma f/5.6.

Przykładowe zdjęcia

Zdjęcie wykonałem na długim czasie naświetlania. Aparat ustawiłem na statywie, migawka uruchomiłem za pomocą wężyka spustowego. Ekspozycja, którą ustawiłem to 100 ISO, czas otwarcia migawki 25 s, przysłona f/9.

Długość naświetlania nie jest jakoś ekstremalnie długa, ale pozwoliła uchwycić efektowne strumienie światła, które tworzą niepowtarzalny charakter zdjęcia.

Zdjęcie wykonałem na długim czasie naświetlania. Aparat ustawiłem na statywie, migawka uruchomiłem za pomocą wężyka spustowego. Ekspozycja to 100 ISO, czas otwarcia migawki 5 s, przysłona f/22. Dzięki maksymalnemu domknięciu przysłony, udało się uchwycić ruch tramwaju po szynach, bez używania filtrów ściemniających

Plaża nad morzem w Rowach wykonałem w godzinach popołudniowych, tuż przed zachodem słońca. Ekspozycję ustawiłem na 100 ISO, czas otwarcia migawki 38 s, który pozwolił rozmyć ludzi spacerujących po plaży, przysłona f/14, która dała nam dużą głębię ostrości. Ponadto na obiektyw został wkręcony filtr szary Hoyo Pro ND1000, który umożliwił wydłurzenie czasu naświetlania.

Panorama gór jest złożyłem z trzech zdjęć, zrobiłem w godzinach popołudniowych. Ekspozycja to 160 ISO, czas otwarcia migawki 1/125 s, przysłona f/3,5.  Dzięki zamontowaniu zdjęcia z kilku ujęć można podziwiać piękną, niepowtarzalną, urokliwą panoramę doliny. Ponadto podniosło nam to jakość zdjęcia, ponieważ zdjęcie jest większej rozdzielczości.

Ekspozycję tego zdjęcia ustawiłem klasycznie dla fotografii portretowej, czułość to 100 ISO, czas otwarcia migawki 1/2500 s, który pozwolił nam ustawić przysłonę f/1,8, która dała nam małą głębie ostrości, pięknie rozmyte tło tzw. bokeh. Słońce było schowane za chmurami dzięki czemu światło jest delikatne, rozproszone nie powoduje ostrych cieni na twarzy modelki. 

Powyższe zdjęcie wykonałem przy ekspozycji 800 ISO, czas migawki 1/200 s i przysłonę ustawiłem na f/1,8, dzięki czemu tło zdjęcia uzyskała piękne rozmycie tzw. bokeh, a pierwszy plan zdjęcia został bardzo ładnie wyeksponowany.

Podsumowanie

Na samym początku, aby nauczyć się korzystać z trójkąta ekspozycji trzeba przestawić aparat na tryb inny niż automatyczny, najlepiej na manualny. Takie działanie pozwoli nam poznać i opanować trzy zmienne, dzięki którym osiągniemy prawidłowo naświetlone zdjęcie. Najłatwiejszym sposobem dla zrozumienia w jaki sposób one ze sobą współpracują, jest utrzymanie jednego z trzech składników na stałym poziomie. Jeśli podejmiemy decyzję, że wartością stałą czułości będzie 100 ISO, to następnym krokiem będzie dobranie czasu 1/100 s i przysłony f/2.8, podobną jasność zdjęcia uzyskamy przy 400 ISO, czasie 1/200 s i przysłonie f/4. Teoretycznie jasność zdjęcia i ekspozycja będzie taka sama, ale efekt na zdjęciu może być inny. Jeśli będziemy fotografować poruszające się obiekty to czas 1/200 s zamrozi ruch, a 1/100 s poruszy je.

Musisz wiedzieć na jakim efekcie Tobie zależy, żeby dobrać odpowiednie parametry, aby ekspozycja i efekt końcowy był taki jak oczekujesz. Zapraszam do komentowania i pisania jeśli macie jakieś pytania.

Musisz wiedzieć na jakim efekcie Tobie zależy, żeby dobrać odpowiednie parametry, aby ekspozycja i efekt końcowy był taki jak oczekujesz.